verilenlerden hangisi 1923 ile 1950 cumhuriyet dönemi tiyatrosu ile ilgili söylenemez
verilenlerden hangisi 1923 ile 1950 cumhuriyet dönemi tiyatrosu ile ilgili söylenemez Ne90'dan bulabilirsiniz
1923-1950 Yıllarında Türk Tiyatrosu
1923-1950 YILLARINDA TÜRK TİYATROSU
Cumhuriyet Dönemi’nde Tiyatro (1923-1950) özellikleri ve Nahit Sırrı Örik’in “Sönmeyen Ateş” adlı tiyatro eserinin incelenmesi.
• 1923-1950 yıllan arasında Türk edebiyatında ‘Millî Edebiyat Dönemi‘nin sanat anlayışı devam etmiştir.
• Millî Edebiyat Döneminde, işlenen konuların başında Millî mücadele ve Kurtuluş Savaşı gelir.
• Bu dönemde tiyatro, tıpkı Tanzimat döneminde olduğu gibi haklı aydınlatmak için bir araç olarak görülmüştür.
Cumhuriyet Dönemi’nde Tiyatro (1923-1950)
Türk edebiyatında sözlü gelenek içinde ortaya çıkıp gelişen geleneksel Türk tiyatrosu (Karagöz, orta oyunu, meddah, seyirlik köy oyunları, kukla vb.) yüzyıllarca varlığını sürdürmüştür. Modern tiyatro, Türk edebiyatına Tanzimat Dönemi’nde Batı’dan gelmiştir. Bu dönemde Şinasi ilk yerli oyun olan Şair Evlenmesi’ni yazmış; Ahmet Vefik Paşa, Fransız sanatçı Moliére’den uyarlamalar yapmıştır. Modern tiyatro kurulurken kimi zaman geleneksel tiyatroya ait unsurlardan da yararlanılmıştır. Millî EdebiyatDönemi’nde tiyatroda görülen gelişme; Cumhuriyet Dönemi’nde devlet konservatuvarlarının, devlet tiyatrolarının, şehir tiyatrolarının açılması ve özel tiyatro gruplarının oluşması ile güçlenerek devam etmiştir.
Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı’nda tiyatro türünün Batı edebiyatındaki tiyatro geleneği ile ilişkisi güçlüdür. Bu dönemde Batı tiyatrosu örnek alınarak trajedi, komedi ve dram türlerinde eserler yazılmış; müzikli, danslı; benzetmeci, göstermeci, epik tiyatro örnekleri verilmiştir.
Çağdaş tiyatro anlayışı, modern tiyatro salonları, yeni eserler (çeviri, uyarlama, telif), profesyonel oyuncu, yönetmen, sahne tekniği, makyaj, kostüm vb. ile tiyatro artık kurumsallaşmıştır. Bu dönemde Muhsin Ertuğrul, modern Türk tiyatrosunun oluşmasında önemli katkılar sağlamıştır.
1923-1950 yılları arasında tiyatro, daha çok, Cumhuriyet değerlerinin halka aktarılmasında bir araç olarak kullanılmıştır. Bu dönemde çağdaş Batı uygarlığına erişme yolunda gösterilmesi gereken çabalar tiyatro aracılığıyla anlatılmıştır. Anadolu’ya yönelimin yoğunlaştığı bu dönem tiyatrosunda Kurtuluş Savaşı, Türk tarihi, Batılılaşma, eski ve yeni yaşam biçimlerinin çatışması vb. sıkça işlenen temalardır.
Bu dönemde;
adlı eserleri türün tanınmış örneklerindendir.
Ayrıca bakınız: Cumhuriyet Dönemi Tiyatro (Oyun) Yazarları ve Eserleri
SÖNMEYEN ATEŞ (1933) İNCELEME:
Sönmeyen Ateş’in Konusu:
Sönmeyen Ateş’te, Ulusal Bağımsızlık Savaşı yıllarındaki mücadele konu olarak seçilmiştir.
Sönmeyen Ateş’te Çatışma:
İnançla savaşa katılanlar, inanıyor gibi gözüküp durumdan yarar elde etmeye çalışanlar, akılları ve gönülleri Osmanlıdan ve sultandan yana olup bu savaştan çıkar sağlamaya çalışanların öyküleri anlatılır.
SÖNMEYEN ATEŞ’TE OLAY ÖRGÜSÜ
SÖNMEYEN ATEŞ’TEN BİR BÖLÜM
FUAT – Sen yanlış anlamışsın. Ne ise, bu ehemmiyeti haiz bir nokta değil. (Kerim’e) Paşa hazretleri, tekrar ediyorum, imza salâhiyetini haizim. Bu mühimmatı en müsait şartla, vermeğe hazırlandığınız fiyattan aşağı bir fiyatla, hiç komisyon almadan ve en kısa bir müddet içinde teslim edeceğim. Muameleyi yarın yapabiliriz. (Galip uzaklaşır ve hırsından titrediği belli ola ola, pencereden karanlıkları seyre dalmış görünmeye çalışır.)
KERİM, ayağa kalkmıştır. – Can ve yürekten teşekkür ederim Beyefendi!
FUAT, sesi titriyerek – Vazifemi yapıyorum, (Pek kısa bir sükût) Bunu yapmakta gecikmiş bulunuyorum.
(Artık sükûn bularak) Şimdi bir ricam var Paşa hazretleri.
KERİM-Söyleyin oğlum.
FUAT – Anadolu’yu bu halde bırakıp Avrupa’ya yahut İstanbul’a dönmek benim için elim olacak. Vatanın bütün evlâtları ölüm ve hayat mücadelesinde iken benim zevk ve refaha dönmekliğim, anlıyorum ki artık kabil değil. Mütekait doktor yüzbaşısıyım. Gerçi mesleğimi bırakalı hayli oldu. Vücudumdan büyük bir istifade edileceğini ümit edemem. Lâkin hiç değilse mütevazı bir asistan gibi hastanelerde çalışabilirim. Zatiâlinizden her nerede olursa olsun bir hastahane hizmeti rica edeceğim.
KERİM – Yarın sabah tam sekiz buçukta makamıma geliniz. Mühimmat meselesini bitirip tespit ettikten sonra bunu da hallederiz. Sıhhiye reisi ile bu işi bizzat görüşürüm. (Saatine bakarak) Yedi buçuğa gelmiş, evden beklerler. (Galip’e, el vermeden) Müsaadenizle, Beyefendi. (Fuat’a, ellerini onun omuzlarına koyarak) Teşekkür etmiştim, hem de tebrik ederim.
FUAT, bir asker tavrı alarak – Paşam… (Kerim çıkar.)
SÖNMEYEN ATEŞ’TE MEKÂN VE ZAMAN:
Oyun, üç perdeden oluşur.
Bağımsızlık Savaşı yılları:
Savaş sonrası yıllar:
SÖNMEYEN ATEŞ’TE KAHRAMANLAR
Fuat: Oyunun başkişisi. Oyun süresince değişim gösteren tek kahraman. Eşi ve kayınpederi ile Avrupa’da yaşar. Durumdan rahatsızlık duyarak oyunun ortalarında bağımsızlık mücadelesine katılır. Bu kuşkusuz, geçmişiyle bağını koparmasını da beraberinde getirir. Oyunun sonunda da fiilen Neriman’la ayrılma kararı verirler. Fuat’ın değişim gösteren kimliği bir bakıma oyunun olumlu-olumsuz kişileri arasında bir denge de oluşturulur.
Galip: Fuat’ın amca oğlu. Galip kendisini olduğu kadar benzerlerini de temsilen yaratılmış/kurgulanmış bir oyun kişisidir.
TBMM üyesi bir vekil: Milli mücadelenin başarıya ulaşmayacağım düşünür. TBMM aracılığıyla kendine bir elçilik verileceğini ümit eden şahsi çıkarım milletin menfaatinden önce tutan biridir.
Neriman: Metni ateşleyen ve sürükleyen Neriman’dır. “Duruma egemen olma, sunulanla yetinmeme daha fazlasını elde edebilme tutkusuyla” donanmıştır. Fuat’tan ayrılıp Galip’le evlenme kararının ardında güç arzusu yatar.
Belkis: Millî Mücadele yanlısı, Fuat’ın “müttefiki”dir. İstanbullu bir genç kız. Gönüllü hemşire olarak yararlı olabileceği düşüncesiyle Anadolu’ya geçmiştir. Millî mücadeleye katılmıştır. Kendine güvenen, dirayetli ve güçlü bir kişiliğin özellikleriyle bezenmiştir.
Seyfeddin: Anadolu hareketine inanmaz. Yurdun işgalini umursamaz. Zengin yaşam biçiminin sürmesi için milletin menfaatini feda edebilecek biri. Millî mücadeleye inanmayan ve kişisel çıkarlarını bağımsızlık savaşının önünde tutan kişileri temsil eder.
Komisyoncu Seyfeddin Paşa ve kız Neriman, onlara öykünen Ahmet Siret ve eşi Nedime, Saib ve karısı Avrupa’da yaşayan zenginlerdir. Onlar için önemli olan tek şey, her durum ve koşulda zenginliklerinin devam etmesidir.
Tek bir olumlu toplumsal değerin bile kişiliklerinde görülmeyen bu oyun şahısları “tip” özelliği gösterir.
SÖNMEYEN ATEŞ’TE DİL VE ANLATIM ÖZELLİKLERİ
NAHİT SIRRI ÖRİK (1895-1960) KİMDİR?
Eserleri:
Kaynakça:
Yazı kaynağı : www.turkedebiyati.org
Cumhuriyet D�nemi Tiyatrosu
Cumhuriyet D�nemi T�rk Tiyatrosunun Genel �zellikleri
Cumhuriyet D�nemi Tiyatro Yazarlar�
1. Tiyatro
Cumhuriyet d�neminin ilk y�llar� oyun yazarlar� daha �ok tarihimize ve efsanelerimize y�nelerek ulus�ulu�u a��layan d���nceler �zerinde durmu�lar, toplumsal sorunlar�, de�er yarg�lar�n�n de�i�mesini ve ruhsal �eli�kileri vermeye �al��m��lard�r. Bu konular aras�nda ruhsal �at��ma ve �eli�kilerin a��rl�kta oldu�u g�ze �arpar.
Duygulu s�zler, heyecan verici �iirsel konu�malarla bir ac�kl� oyun havas�nda yaz�lan bu oyunlarda, ki�inin psikolojik durumu yans�t�lmaya �al���lm��t�r.
Oyunlar�nda, ki�ilerdeki ruhsal �at��may� ilk ele alan yazarlar�m�zdan biri, bir �nceki ku�aktan bu y�llara ge�en Halit Fahri Ozansoy'dur. S�nen Kandiller adl� oyununda a��r� duygulu, heyecanl�, bunal�mlar� olan ki�ileri incelerken bir yandan da bu durumda olu�lar�n�n nedenlerini psikolojik y�nden a��klamaya �al���r. Halit Fahri'yle birlikte, Vedat Nedim T�r, Necip Faz�l, Naz�m Hikmet de ki�ilerdeki ruhsal bunal�m ve �at��malar�n de�i�ik nedenleri �zerinde durmu�lard�r.
Bu ku�a��n yazarlar�n�n ayr�ca toplumumuzdaki de�er yarg�lar�n�n de�i�mesi sonucu ortaya ��kan sorunlarla da ilgilendikleri g�r�l�yor. �zerinde en �ok durulan sorunlardan biri, Tanzimat d�neminden ba�layarak ayd�nlar�n ve yazarlar�n �nemle �zerinde durduklar� konu, y�zeyde kalan, taklit�ilikten �teye ge�meyen Bat�l�la�ma, bu y�zden ki�ilerin baya��la�mas�, ikincisi de sermaye g�c�n�n toplumun �e�itli kurumlar�n� ve insanlar� nas�l de�i�tirdi�idir. Oyunlar�n bir b�l���nde yanl�� Bat�l�la�man�n ortaya ��kard��� sorunlar sergilenirken, bir b�l���nde de ger�ek Bat� uygarl���n�n nas�l anla��lmas� gerekti�i ortaya konmu�tur. Daha �nce ad� ge�en �� yazar�m�z bu konulara da de�inirken, onlara �smail Hakk� Baltac�o�lu, Re�at Nuri, Sabahattin Ali, Nahit S�rr� eklenmi�tir.
2. 1950'ye Kadar T�rk Tiyatrosu
Cumhuriyetin onuncu y�l�na de�in T�rk yurdunu, T�rk ulusunu sevmek bi�iminde geli�en �lk�c�l�k de oyunlara konu olmu�, yazarlar bu duygular� a��lamak i�in kimi zaman efsanelere, kimi zamanda masallara y�nelmi�lerdir. Bu oyunlardan Faruk Nafiz'in manzum olarak yazd��� Ak�n, T�rklerdeki her�eyden �st�n olan yurt sevgisini verirken, �zyurt T�rk'lerinin adaletini, sanat sevgisini, yerle�tikleri yerleri bay�nd�r bir duruma getirmek i�in g�sterdikleri �abalar� ortaya koymaya �al���r.
1930'lu y�llar�n T�rk Tiyatrosu'nun �zellikleri nelerdir?
Ya�ar Nabi'nin Mete; Beh�et Kemal'in �oban ve Atilla; Necip Faz�l'�n Sab�r Ta�� adl� oyunlar� T�rk'lerin erdemleri ve uygarl���n� yans�tmak amac�n� ta��rlar. Karde� kavgalar� y�z�nden y�k�lan Osmanl� �mparatorlu�unun ac�kl� durumu Ya�ar Nabi'nin �nk�lap �ocuklar�'nda ele al�n�rken hareket noktas� Anadolu olmak �zere
T�rk g�c�n�n �v�l���n� de Necip Faz�l'�n Tohum; Faruk Nafiz'in manzum olarak yazd��� Kahraman adl� oyununda buluyoruz.
Bu y�llar�n yazarlar� aras�nda Selahattin Batu, mitolojiye ve masala y�neli�iyle dikkati �eker. G�zel Helena, O�uzata, Kerem ile Asl� onun mitolojiden yararlanarak yazd��� oyunlard�r. Bu oyunlarda daha �ok evrensel de�erler �zerinde durmu�tur.
Oyunlarda ele al�nan konulara g�re bir genelleme yaparsak Cumhuriyetin ilk yirmi y�l�nda, ki�i ve toplumsal sorunlar� birlikte ele al�nm��t�r diyebiliriz.
1940'l� y�llara geldi�imizde �zerinde durulabilecek �� yazar g�r�yoruz. Bunlar Ahmet Kutsi Tecer, Cevat Fehmi Ba�kurt ve Ahmet Muhip D�ranas't�r.
��z�len aile yap�s�na ��z�m olarak sa�lam temellere dayal� aile tezi savunulur.
Bu yazarlar�n en �ok ele ald�klar� konunun aile yap�s�yla ilgili oldu�u g�ze �arp�yor. De�er yarg�lar�n�n de�i�mesinin ve ekonomik ko�ullar�n aileyi etkileyi�i �zerinde durulmu�, maddi de�ere �nem verdikleri i�in yanl�� yolda giden aileler yan�nda, yoksul ancak sa�lam temellere oturmu�, d�zg�n bir ya�ay��� olan aileler verilmi�tir. Aile konusunun yan�nda yine Bat�l�la�man�n yanl�� anla��lmas� konusunun da s�rd�r�ld��� g�r�l�yor.
1940'l� y�llarda T�rk tiyatrosunda geleneksel T�rk Tiyatrosu'nun izleri g�r�l�r.
Ahmet Kutsi Tecer, bu konular�, geleneksel T�rk tiyatrosundan da yararlanarak, K��eba��, Bir Pazar G�n�, Sat�l�k Ev adl� oyunlar�nda ele alm��t�r. K�ro�lu ise, hak ve adalet kavram�n� bir T�rk efsanesinden yararlanarak ortaya koydu�u oyunudur.
Ahmet Muhip D�ranas, toplumumuzdaki geleneksel, ataerkil ailenin, de�i�en ve modernle�en de�erler kar��s�nda ortadan kalkt���n� ortaya koydu�u G�lgeler adl� oyunuyla tan�nm��t�r.
Bu �� yazar aras�nda en �ok oyunu olan Cevat Fehmi Ba�kurt'tur. Yazar, ahl�k y�n�nden ele alarak, de�i�en toplumumuzdaki paran�n g�c� ve bu g�c�n bireylere yapt��� bask� �zerinde durmu�tur. Bu sorunlar� daha �ok, b�y�k kentlerde ve ta�ra il�elerindeki ya�am �zerinde durarak yans�tm��t�r. Konuyu ahlak y�n�nden ele al��� ki�ilerine de yans�yarak, �lk�c�, meslek sahibi olan ki�ilerle, bilgisiz ve ��karc� olanlar kar��la�t�r�lm��t�r. Yer yer fantaziden de yararlanan yazar�n en �ok tan�nan oyunlar� aras�nda B�y�k �ehir, K���k �ehir, Paydos, Sana Rey Veriyorum, Tablodaki Adam, Buzlar ��z�lmeden, Hepimiz Birimiz ��in ve �len Hangisi'ni sayabiliriz.
3. 1950-1970 Aras�nda T�rk Tiyatrosu
1950-60 y�llar� aras�nda roman yazarlar�nda oldu�u gibi oyun yazarlar�n�n say�s�nda da b�y�k bir art��, konularda �e�itlenme g�ze �arp�yor. Yine toplum sorunlar� �n planda olmakla birlikte yazarlar�n toplum sorunlar�na de�i�ik hareket noktalar�ndan y�neldikleri g�r�l�yor. Kimi yazarlar bireyden toplum sorunlar�na ge�erken, kimileri olaydan ve durumlardan hareket ederek toplumsal sorunlara y�neliyorlar. Kimi yazarlar da evrensel sorunlar �zerinde durup, bu yoldan topluma gidiyorlar.
1950'li y�llar�n tiyatrosunda k�y sorunlar�na e�ilme g�r�l�r.
Bireyden topluma giden yazarlar olarak Oktay Rifat, Melih Cevdet, Haldun Taner, Naz�m Kur�unlu, Orhan Asena, �etin Altan, Refik Erduran, Turgut �zakman ve Nezihe Meri�'i g�r�yoruz. Bu yazarlar oyunlar�n�n �o�unda ki�ideki ruhsal bask�lar�, tedirginlikleri, i� �at��ma ve bunal�mlar� toplumsal ko�ullara ba�larlar.
Oktay Rifat ilk oyunu olan Kad�nlar Aras�nda da, b�y�k kentleri ele alarak, bu kentlerdeki toplum d�zensizli�inin, ahlak ��k�nt�s�n�n aile �zerindeki etkisini g�sterirken hareket noktas� ki�idir. Onu izleyen oyunlar�ndan Oyun ��inde Oyun, Birinci D�nya Sava�� ba�lamadan hemen �nce �stanbul'dan bir kesiti ele alarak de�er yarg�lar�ndaki de�i�meyi, Bat�l�la�ma �abas�nda olan ancak bir senteze ula�amad��� i�in y�zeyde bir Bat�l�la�mayla z�ppele�en ve ona kar�� yine senteze ula�amad��� i�in kendisini yenileyemeyen iki ki�iyi kar��la�t�rarak verir. �il Horoz ve Zabit Fatma'n�n Kuzusu'nda da ki�ilerden hareket eden yazar, Ya�mur S�k�nt�s�'nda aile yap�s� i�inde, toplumdaki bozuk d�zeni yans�t�r.
Sorunlar bireyden topluma y�nelir.
Melih Cevdet'in bireyden topluma y�nelen iki ba�ar�l� oyunu ��erdekiler ile Mikadonun ��pleri'dir. ��erdekiler, tutuklanm�� bir ��retmenden hareket ederek �zg�rl��� k�s�tlanm��, ancak ki�ili�ini �zg�rl��e kavu�turmu� bir insanla d��ar�da dola�malar�na kar��n toplumun belli kal�plar�ndan kurtulamayarak �zg�l�klerini tadamayan insanlar� kar��la�t�r�r.
Bireyi hareket noktas� olarak alan Haldun Taner Fazilet Eczanesi ve Huzur ��kmaz� adl� oyunlar�nda de�i�en toplum ko�ullar� kar��s�nda ba�nazca d���nceleri y�z�nden yanl�� bir ahlak d���ncesiyle ya�amdaki de�i�ikliklere kar�� ��kanlar� verir.
Naz�m Kur�unlu daha de�i�ik konulara de�inmi�tir. Branda Bezi adl� oyununda, kendilerine ba�lar�n� sokacak bir ev yapma �abas�nda olan yoksul insanlar�n kar��la�t�klar� g��l�kleri yans�t�rken, ���'da k�z ka��rma sorununa de�inmi�tir. Bu oyununda yine ki�ilerden hareket ederek, t�reler ve al��kanl�klar y�z�nden hemen hemen ya�am hakk�n� yitirmi� olan gen� k�z ve kad�nlar�n de�i�ik sorunlar�na bu arada evlenme sorununa de�inir. Merdiven'de yine bireyden, �zellikle k���k memurdan hareket ederek toplumdaki aksakl�klar� yans�tm��t�r. Dumanl�da Telaki Var'da ise ya�l� bir istasyon �efinin gen� bir kad�na duydu�u k�skan�l�ktan hareket ederek, ki�isel duygular� i�lemi�tir.
Bireyden topluma y�nelen yazarlardan biri olan Orhan Asena'n�n tarihten yararland���n� g�r�yoruz. H�rrem Sultan, Tohum ve Toprak, At�al� Kel Mehmet, �eyh Bedrettin onun tarihsel olaylardan ve ki�ilerden hareket ederek d�nemini verdi�i oyunlard�r. Bunlarla birlikte tarihe y�nelmeden toplum ger�eklerine y�neldi�i iki oyunu olarak da Kocao�lan ve ��'� g�r�yoruz.
Oyunlar�nda k�y sorunlar�n� da ele alan Necati Cumal�, Mine'de kad�n� bir mal gibi kullanan ve bunu do�al sayan bir �evrenin ya�am�n� vermi�tir. Bununla birlikte Yeni ��kan �ark�lar, A�k Duvar�, Zorla �spanyol adl� oyunlar� ise toplum sorunlar�ndan �ok bireyin i� d�nyas�n� verir.
�etin Altan ilk iki oyununda aileden hareket etmi�tir. �emberler'de ailenin yoksullu�un ve dar bir ya�ay�� �emberi y�z�nden aile bireyleri aras�ndaki ��z�lme, birbirinden ka��� �zerinde durulmu�tur. Yazar oyunda, bireyin direnme g�c�n� a�an ya�am ko�ullar� kar��s�nda ka���a y�nelece�ini belirtir ve bireyin �zg�rl���n� savunur. �kinci oyunu Tahtaravalli'de ise insan�n maddi de�erler kar��s�ndaki durumunu yine aile s�n�r� i�inde i�ler. Beybaba, Su�lular ve Mor Defter'de de insan�n huzursuzlu�a ve yaln�zl��a itili�inin �e�itli nedenleri �zerinde durmu�tur.
Refik Erduran'�n bireyden �evreye ve topluma do�ru geni�leyen oyunlar� aras�nda en tan�nan� Cengiz Han�n Bisikleti'dir. Yazar bu oyunda eski ya�ay�� bi�iminden kurtulamad��� halde kurtulmak i�in �aba g�steren bir erke�in tutumundan hareket ederek Bat�l�la�man�n yanl�� anla��ld���n� savunur. Karayar K�pr�s�, B�y�k J�st�nyen, U�urtman�n Zinciri adl� oyunlar�nda ise �st�n yetenekleri olan ki�ilerin topluma kar�� olan sorumluluklar� �zerinde durur. Kendisinin de i�inde bulundu�u konu olarak d�r�st bir gazetecinin patronunca s�m�r�lmesini �kinci Bask� adl� oyununda ele alm��t�r. Tiyatromuz i�in yeni bir konu olan gazetecili�in oyuna yans�mas�n� Sevgi Sanl�'n�n Dilsizlerin Dili ve Recep Bilginer'in Gazeteciden Dost adl� oyunlar�nda da g�r�yoruz.
Toplum d���na s�r�lm�� ki�ilerin toplumla uyu�mazl���n� veren yazarlardan biri olan Turgut �zakman, bu ku�a��n yazarlar� aras�nda, a�a��l�k duygusunu toplumsal ko�ullar a��s�ndan inceleyi�iyle dikkati �eker. G�ne�te On Ki�i, Ocak, Parampar�a, Kom�ular�m�z bu konuyu aile ya�ay��� �er�evesinde verdi�i oyunlar�d�r.�lk oyunu olan Penbe Evin Kaderi'nde ve Kanevi�e'de ku�aklar aras�ndaki kopu�u, yabanc�la�may� ele alan yazar, Duvarlar�n �tesinde adl� oyununda, toplumun su�lu insanlar� bir kenara iti�ini ele�tirerek onlara daha uygarca davranmak gerekti�ini savunur.
Bireylerden toplum sorunlar�na giden kimi yazarlar�n olaylar ve durumlardan da toplum sorunlar�na e�ildikleri g�r�ld��� gibi do�rudan do�ruya olaylardan toplum sorunlar�na giden yazarlar�n oyunlar�yla da kar��la��yoruz. Turgut �zakman, Haldun Taner, Orhan Asena, Refik Erduran ve �etin Altan bireylerden olaylara ge�erken; Orhan Kemal, Oktay Rifat, R�fat Ilgaz, Recep Bilginer, Cahit Atay ile Oktay Aray�c� olaydan hareket eden yazarlar olarak yer al�yorlar.
Osmanl� �mparatorlu�u'nun yanl��lar� irdelenir.
Turgut �zakman'�n, Re�at Nuri G�ntekin'in De�irmen adl� roman�ndan de�i�ik-likler yaparak oyunla�t�rd��� Sar�p�nar 1914 bu konudaki en ba�ar�l� oyunudur. Osmanl� �mparatorlu�u'nda, �stanbul'da oturan y�neticilerle Anadolu'daki kopuklu�u ortaya koymaya �al��t��� bu oyunu izleyerek ayn� �izgideki ikinci oyunu da Ulusal Kolej Disiplin Kurulu'dur.
Devlet kurumlar�yla halk aras�ndaki kopuklu�u Orhan Asena, Sa��rlar S�v��mesi adl� oyununda bu kopuklu�u yans�t�rken, Hacivat Politikac�'da bu kopmu�lu�u halk�n k�t�ye kullan���n� ve politikac�n�n ��karc�l���n� vurgular. Fadik K�z adl� oyununda ise bir k�z�n toplumumuzun �e�itli a�amalar�nda nas�l s�m�r�ld���n� ortaya koyar.
Haldun Taner, L�tfen Dokunmay�n adl� oyununda ilk olarak bireyden olaylara ge�meye ba�lam��t�r. Devlet otoritesinin g��s�zl��� ve politikac�lar, Haldun Taner'i de ilgilendiren bir konu olmu�tur. G�n�n Adam�'nda, devlet adamlar�na dayanarak b�y�k vurgunlar vuranlar�n a��k g�zl�l�klerini belirtirken devletteki d�zensizli�i ele�tirir. Ke�anl� Ali Destan�'nda da devlet otoritesi olmayan bir toplumda �zellikle yoksul �evrenin �ekti�i s�k�nt�y� g�zler �n�ne serer. G�zlerimi Kapar�m Vazifemi Yapar�m ile E�e�in G�lgesi olaylara daha de�i�ik a��dan bakan iki oyunudur. G�zlerimi Kapar�m Vazifemi Yapar�m'da T�rkiye'de ge�imini g��l�kle sa�layan ki�ilerin y�llar s�ren s�m�r�l��lerini g�ld�r� havas�nda verirken, E�e�in G�lgesi'nde hayali bir �lkede sermaye patronlar�n�n �st�nl���n� sergiler.
Refik Erduran, Ay� Masal� ve Direkler Aras�nda'da iki de�i�ik konuyu ele alm��t�r. Ay� Masal�'nda s�n�flanm�� bir toplumun �e�itli sorunlar�n�, Direkler Aras�nda adl� oyunuyla ise kad�n�n �ar�afl� gezdi�i zamanlardan g�n�m�ze de�in gelen bir tak�m sorunlara ve al��kanl�klara de�inir.
�etin Altan, yak�ndan izledi�i politikac�lar�n �al��malar�n� Komisyon adl� oyununda ele�tirir daha da ileri giderek ta�lar.
Bu d�nem tiyatrolar�nda olaydan hareketle toplum sorunlar� incelenir.
Romanlar�nda da toplumsal sorunlara a��rl�k veren Orhan Kemal, roman ve �yk�lerini oyunla�t�rarak tiyatro alan�na girmi�tir. Sanat��n�n toplumsal bir kayg� ta��mas� gerekti�i d���ncesinde olan Orhan Kemal, toplum sorunlar�n�, olaylar� �n plana alarak verme yoluna gitmi�tir. �� ayr� konuyu ele ald��� oyunlar�ndan �spinozlar, yoksul bir g��men ailesiyle, zengin ancak g�rg�s�z bir ailenin kar��la�t�r�lmas�d�r. 72. Ko�u�, bir cezaevi ko�u�undan hareket ederek, insanlar� su�a itenin toplum d�zeni oldu�u d���ncesini ortaya koymaya �al���r. Karde� Pay�'n�n konusu ise kimi romanlar�nda da �zerinde durdu�u Anadolu'dan b�y�k kentlere �al��maya giden i��ilerin s�m�r�l���d�r.
Cahit Atay ve Oktay Aray�c� birer oyunlar�nda birbirine yak�n konulara de�inmi�-lerdir. Cahit Atay Geristanda Var Bir Polis adl� oyununda y�netimdeki yozla�maya ayak uyduramayan d�r�st bir polisin i�ine d��t���, onun s�r�lmeye de�in g�t�ren durumlar� verir.
Oktay Aray�c� ise Seferi Ramazan Beyin Nafile D�nyas� adl� oyununda bir ba�komiserin kendi kendisini nas�l yok etti�ini veriyor. Ele al�nan ba�komiser, s�rekli olarak yasalara uyulmas�ndan s�z eden ancak fark�na varmadan kendisi yasalar� �i�neyen, dar ahlak anlay���yla hareket eden ve �evresinde olanlarla ilgilenmeyen bir ki�idir. Bu durumuna bilgisizli�i ve bilin�sizli�i de eklenince yok olup gider.
E�itimi ele�tiren, yol g�sterici oyunlar yaz�l�r.
R�fat Ilgaz, de�i�ik durumlar�yla filme de al�nan Hababam S�n�f�'nda, bir okul s�n�f�ndan hareket ederek, toplumdaki d�zensizlikleri ve de�er yarg�lar�n� verir.
Recep Bilginer, devlet-vatanda� ili�kilerinde devleti de�il, vatanda�� sorumlu tutan bir yazar olarak kar��m�za ��k�yor. Ben Devletim adl� oyununda, y�netimde y�ksek d�zeydeki y�neticilerle kurulan ili�kilerde, vatanda��n haks�zl�k yapmadan ve hakk�n� �i�netmeden haks�zl�kla sava�mas� gerekti�ini ortaya koymaya �al���r.
Evrensel konular da ihmal edilmez.
Topluma y�nelik oyunlar yazan yazarlar�n ���nc� grubunu olu�turanlar ise evrensel konulardan hareket ederek toplumu de�erlendirenlerdir. Bu grupta Orhan Asena d���nda �nceki gruplara girmeyen yazarlarla kar��la��yoruz.
Bu yazarlar�n ba��nda Aziz Nesin geliyor. Aziz Nesin Biraz Gelir misiniz?, Bir �ey Yap Met, D�d�k��lerle F�r�ac�lar�n Sava��, Tut Elimden Rovni, �i�u ve Hadi �ld�rsene Canikom adl� oyunlar�nda evrensel konular� i�lemi�tir. De�i�ik konular� ele alan yazar�n birbirine benzer konulu iki oyununu g�r�yoruz. Biraz Gelir misiniz? Ve Bir �ey Yap Met adl� oyunlar�nda, toplumda k���k insan g�z�yle bak�lanlar�n kendilerini kabul ettirip ba�kalar�na yararl� olu�lar�n� veriyor.
Aziz Nesin'i �ahap S�tk� �lter, Beh�et Necatigil, Sabahattin Kudret Aksal ve Suat Ta�er izlerler. �ahap S�tk� ve Beh�et Necatigil sanat�� ya�am�ndan kesitler vermi�lerdir. �ahap S�tk� Ayr� D�nyalar adl� oyununda sanat��n�n evlilikle aile ya�am� ile ba�da�amay��� ve nedenleri �zerinde dururken Beh�et Necatigil ise Kutularda Sinek'te kafas�n� ve hayal g�c�n� zorlamadan bir�eyler yaratmaya �al��an bir sanat��yla, sanata ticaret hesaplar�n� kar��t�ran bir t�ccar ele�tiriciyi kar��la�t�r�r. Yine Necatigil, Artt�rma Salonu adl� oyununda daha de�i�ik bir konuya de�inmi�tir. Bu oyunda satacak hi�bir �eyi olmayan bir ��rencinin "umut"unu a��k artt�rmaya ��kard���n� g�r�yoruz. Ancak "umut" bir gen� k�z�n kendisinin "umut" oldu�unu s�ylemesi �zerine al�c� bulur. Al�c�lar bir e�ya olarak g�rd�kleri gen� k�za y�ksek fiyatlar verirler. Gen� k�z�n, namuslu bir gen� k�z oldu�unun anla��lmas� a��k artt�rmay� durdurur.
Tiyatroda, aile sorunlar� da ele al�n�r.
Sabahattin Kudret Aksal'�n �� oyunu ise evlilik ve aile ile ilgilidir. Bunlardan Bir Odada �� Ayna bir aileyi kurulu�undan ele alarak, yeni ku�aklar yeti�tirmesini ve da��l�p yok olu�unu verir. Tersine D�nen �emsiye evli bir erke�in, kendisini bekar olarak tan�tt��� bir gen� k�za yakla�mas�n�, durumu fark eden kar�s�n�n bo�anma davas� a�mas� �zerine tekrar evine d�n���n�, bir ailenin ge�irebilece�i sars�nt�lardan biri olarak verir. Kahvede �enlik Var'da ise evlili�in bir ��kar anla�mas� durumuna getirili�ini g�r�yoruz. Aksal'�n ilk oyunu �akac� ayn� �evrede ya�ayan bireylerin birbirleriyle olan ili�kilerini, �at��malar�n� verip, bu ili�ki ve �at��malar�n hangi ko�ullar alt�nda ��z�l�p, gev�eyebilece�ini g�sterir. Aksal'�n y�netime ili�kin bir oyun yazd���n� da g�r�yoruz. Kral ���mesi adl� oyununda y�neten-y�netilen ili�kileri �zerinde duruyor.
Suat Ta�er, Turgut �zakman ve Tar�k Bu�ra birer oyunlar�yla bu yazarlara kat�l�rlar. Suat Ta�er, A�k ve Bar��'ta genel d�zeyde insanlar aras�ndaki bar�� ve sevgi �lk�s�n� ele al�r. �zakman atom bombalar�n�n ve yok edici silahlar�n insanlar� tehdit edi�ini Tufan adl� oyununda yans�t�r. Tar�k Bu�ra'n�n Ayakta Durmak �stiyorum'unda da �zg�rl�kleri i�in sava�an insanlar� buluyoruz.
1950-1970 y�llar� aras�nda romanlarda oldu�u gibi oyunlarda da �e�itli sorunlar�yla k�y�n konu olarak al�nd���n� g�r�yoruz. A�alar�n k�yl�y� s�m�r��� ve onlar �zerindeki bask�lar�, k�y kad�nlar�n�n durumu, kan davas�, k�y ya�ay���ndaki de�er �at��malar� oyunlara konu oluyor.
A�a-k�yl� ili�kisinde a�alar�n yanl�� tutumlar� ele�tirilir.
Oyunlardaki a�alar, genellikle romanlarda oldu�u gibi, k�yl�n�n elindekini avucundakini alan, k�t� niyetli, k�yl�ye eziyet eden, devletle olan ili�kileri kendi ��karlar�na g�re ayarlayan ki�iler olarak g�r�l�rler. Devlet g�c�n� kendilerinden yana �ekmeyi de ba�ar�rlar. Hen�z bilin�lenmemi� olan k�yl� ise yap�lan bask�ya ve s�m�r�l���ne kar�� koymay� d���nmez. Kimi oyunlarda da yeni yeni bilin�lenmeye a�aya, muhtara ba� kald�rmaya ba�lam��lard�r.
Cahit Atay, Pusuda adl� bir perdelik oyununda, bir k�y a�as�n�n g�z koydu�u k�z�, k�z�n �ld�rt�lmesini, sevdi�i gence kapt�rmamak i�in, o gencin saf bir k�yl�ye verir. Ana Han�m K�z Han�m'da ise bilin�siz ve saf bir k�yl�n�n, a�a s�z�ne kanarak tek g�vencesi olan ine�i ile e�e�ini elden ��kar���n�n izliyoruz.
Necati Cumal�, Susuz Yaz'da a�a ile k�yl� aras�ndaki su sorununu ortaya koyup, bu sorunu k�yl�n�n yarar�na ��z�mlemeye �al��anlar�n hapse bile girebileceklerini belirtiyor. Yine yayg�n olan a�an�n, k�yl�n�n topra��n� s�m�r�� temas� Fakir Baykurt'un ayn� adl� roman�ndan oyunla�t�r�lan Y�lanlar�n �c�'nde ele al�n�yor. Zeki �zturanl�'n�n Batak G�l� adl� oyunu yine romanlara da konu olan a�a ile k�yl� aras�ndaki bal�k avlama y�z�nden ��kan �at��may� ve k�yl�n�n yenilgisini anlat�r.
A�a-k�yl� �at��mas�n� veren oyunlar aras�nda Naz�m Kur�unlu'nun Topra��n Kurbanlar�'n�, Hidayet Say�n'�n K���k Devler ve Penbe Kad�n'�n� sayabiliriz. Penbe Kad�n'� �b�r oyunlardan ay�ran �zelli�i, bir k�yl� kad�n�n�n tek ba��na a�an�n bask�s�na direni�ini vermesidir. Yazar, ayn� zamanda k�yde h�k�metin temsilcisi olan muhtar�n ��kar� i�in haks�z, ancak g��l� olandan yana oldu�unu da ortaya koyuyor. Sabahattin Engin'in oyununda ise de�i�ik bir a�ayla kar��la��yoruz. Orda Bir K�y Var Uzakta'da, �nceki oyunlarda g�rd���m�z, k�yl�ye bask� yapan, onu s�m�ren a�a yerine, iyi y�rekli, hemen hemen yazar�n idealinde yaratt��� bir a�ayla kar��la��yoruz.
K�y kad�n�n�n sorunlar� tiyatro arac�l��� ile topluma duyurulur.
K�y oyunlar�n�n bir k�sm� da, k�y kad�n�n�n de�i�ik sorunlar�n� yans�t�yorlar. �zerinde durulan sorunlar olarak, k�y kad�n�n�n �zg�rl���n�n �ok k�s�tl� olu�u, kad�n�n bir mal gibi sat�labildi�i, gen� k�zlar�n en iyi para verenle evlendirilmesi, kuma, erkek �ocuk anas� olmad�k�a kendisini �evreye kabul ettiremeyi�i, kad�nlar�n erkeklerden �ok �al��makla birlikte hi�bir konuda d���ncelerinin al�nmay��� g�ze �arp�yor. De�i�ik k�y sorunlar�yla birlikte, k�y kad�nlar�n�n sorunlar� �zerinde de en �ok Cahit Atay'�n durdu�unu g�r�yoruz. Ana Han�m K�z Han�m'la birlikte, Sultan Gelin, Yang�n Memet, Kerpi� Memet adl� oyunlar� gen� k�zlar�n evlenme sorunlar�yla, ya�ama hakk� hemen hemen elinden al�nan kad�n� konu edindi�i oyunlar�d�r. Necati Cumal�, Derya G�l� ve Nal�nlar'da, Recep Bilginer �syanc�lar'da, Turan Oflazo�lu Keziban'da benzer konular� ele alm��lard�r. G�ng�r Dilmen ise Kurban adl� oyununda kuma sorununa de�inir. Naz�m Kur�unlu da ���'da k�z ka��rma sorununu ele alm��t�r.
K�ylerde kimi zaman ku�aktan ku�a�a ge�en kan davas� da oyun yazarlar�n�n �zerinde durduklar� bir konu olmu�tur. Bu konuyu ele alan oyunlar olarak Necati Cumal�'n�n Ezik Otlar'�n�, Ali Y�r�k'�n �atall� K�y'�n� sayabiliriz.
Dini yanl�� anlama ele�tirilir.
K�y ya�ay���n� ele alan oyunlarda konu ne olursa olsun k�yl�n�n bilgisizli�inden kaynaklanan, dinde tutuculu�un yayg�nla�mas�na dikkatlerin �ekildi�i g�r�l�yor. Bu oyunlar�n bir b�l���nde k�yl�lerdeki ermi�li�e inan�� yans�t�l�yor. Cahit Atay'�n Ermi� Memet'i, Ya�ar Kemal'in Yer Demir G�k Bak�r adl� roman�ndan uyarlanan Uzun Dere'si; Hidayet Say�n'�n Topuzlu'su ermi�lik konusuna de�inen �nemli oyunlar aras�nda yer al�yorlar. Turan Oflazo�lu'nun Allah�n Dedi�i Olur; Talip Apayd�n'�n Bir Yol; Bekir B�y�kark�n'�n da Ke�iler adl� oyunlar� dinin s�m�r�l���n� yans�tan oyunlar aras�nda g�r�n�yorlar.
Fikret Otyam'�n May�n; Ya�ar Kemal'in Teneke; Sedat Veyis �rnek'in Manda G�z� adl� oyunlar� da de�i�ik y�nden k�yl�deki de�er yarg�lar�n�n de�i�mesini verir.
Bu y�llar�n politik e�ilimli yazarlar�, genellikle toplumdaki bozukluklar�n toplumun bilin�siz olu�undan ve bireyin sorumsuzlu�undan ileri geldi�i d���ncesindedirler. Bu yazarlar�n bir b�l���, toplum d�zensizlikleri, d�nya siyaseti ve i�ine d���len bunal�mlar�n nedenlerine e�ilirken bir b�l��� de insanl�k sorunlar�na genel bir y�neli� g�sterirler. Kimi yazarlar da efsane ya da tarihe dayanarak �a��n ele�tirisini yapm��lard�r.
Birinci gruptaki konulara e�ilen yazarlar olarak G�ng�r Dilmen, Sermet �a�an, Adalet A�ao�lu, Kerim Korcan, G�ner S�mer, Ba�ar Sabuncu ve Vas�f �ng�ren'i sayabiliriz.
G�ng�r Dilmen, Ayak Parmaklar�, Canl� Maymun Lokantas�; Sermet �a�an, Ayak Bacak Fabrikas� ve �yle Bir Oyun; Adalet A�ao�lu Evcilik Oyunu, �at�daki �atlak, Tombala, Bir Sessiz Adam; Kerim Korcan Lin�; G�ner S�mer, Yar�n Cumartesi, Bozuk D�zen; Ba�ar Sabuncu, �erefiye, �ark, Zenberek; Vas�f �ng�ren Asiye Nas�l Kurtulur adl� oyunlar�nda bu konulara de�inmi�lerdir.
Efsane ya da tarihe dayanarak �a��n ele�tirisini yapan yazarlara bir g�z att���m�zda yank�lar uyand�ran Midas'�n Kulaklar�, Midas'�n Alt�nlar�, Akad'�n Yay�, �ttihat ve Terakki oyunlar�yla G�ng�r Dilmen ba�ta geliyor. Onunla birlikte Turan Oflazo�lu'nun Deli �brahim, D�rd�nc� Murat ve Sokrates Savunuyor adl� oyunlar� �nem ta��yor.
Bu yazarlara Erol Toy, Pir Sultan Abdal ve Parti Pehlivan�; �smet K�ntay da Tozlu �izmeler adl� oyunlar�yla kat�lm��lard�r.
1950-1970 y�llar� aras�ndaki yazarlardan Y�ld�r�m Keskin �nsans�zlar, Sedat Veyis �rnek Pirin�ler Ye�erecek, Ba�ar Sabuncu Kargalar'la, genel olarak insanl�k sorunlar�na de�inenler olarak dikkati �ekmi�lerdir.
4. 1970'ten Sonra T�rk Tiyatrosu
1970'ten sonra yay�mlanan roman ve �yk� say�s�nda g�r�len art��, oyunda da kendini g�steriyor.
Oyunlara konu olarak, �nceki y�llardan gelenlere Kurtulu� Sava��, i��ilerin sorunlar�, 12 Mart ve T�rkiye d���ndaki olaylar ekleniyor.
Kurtulu� Sava��'na de�inen yazarlar ve oyunlar olarak, Erol Toy'un, Parti Pehlivan�'n�, �smet K�ntay'�n Tozlu �izmeleri'ni; Ergin Orbey'in Birinci Kurtulu�tan'�n�; Erol Toy'un �pteki'ni; Lale Oralo�lu'nun Y�l 1921'ini, Faz�l Hayati �orbac�o�lu'nun Erkek Sat�'s�n� sayabiliriz. Bu oyunlarda Birinci D�nya Sava��'ndan ba�layarak, i�gal alt�nda �stanbul, �erkez Etem olay�, Kurtulu� Sava��, Milli M�cadele sonras� durum, Kubilay olay� �ncesi artan konu olarak ele al�n�yor.
12 Mart olaylar� da, Adalet A�ao�lu'nun, Kendini Yazan �ark�,Cengiz G�ndo�du'nun, Karar 71; Necati Cumal�'n�n, Y�r�yen Geceyi Dinle; U�ur Mumcu'nun an� kitab�ndan uyarlanan Sak�ncal� Piyade ve Macit Koper'in Sabotaj adl� oyunlar�nda �ncesi, sonras�yla ele al�nm��t�r.
Bu y�llarda oyunlarda ele al�nan de�i�ik bir konu da i��ilerin sorunlar� oluyor.
�o�u ger�ek bir olaya dayanan, ayr�ca belgesel nitelik ta��yan oyunlar aras�nda �mer Polat'�n, 1975'te 804 ���i; H�samettin �etinkaya'n�n Hatboyu �antiye; �smet K�ntay'�n 403. Kilometre; Ha�met Zeybek'in, Alpagut Olay�; Ali Taygun'un, Fabrikalardan'�; Bilgesu Erenus'un Nereye Payidar ile Ortak'�n� sayabiliriz.
Cumhuriyet d�nemi yazarlar�n�n bir b�l���n�n de T�rkiye d���ndaki olaylarla ilgilenerek bu olaylar� konu alan oyunlar yazd�klar� g�r�l�yor. Bu yazarlar aras�nda da, �ili'de Av ile �l� Kentin Nabz� adl� oyunlar�yla Orhan Asena; G�n D�nerken'le Yavuzer �etinkaya; �ahlar� da Vururlar'la Ferhan �ensoy; Marangoz'la �etin Erginel �nem ta��yorlar.
Konusunu tarihten alan oyunlar yaz�l�r.
Bu y�llarda, daha �nceki y�llardan gelen Turan Oflazo�lu'nun IV. Murat, K�sem Sultan, Gen� Osman, Orhan Asena'n�n Ya Devlet Ba�a Ya Kuzgun Le�e oyunlar�, tarihsel konulu oyunlar olarak �nem ta��rken Adnan Giz, �m�r Satan H�sam �elebi, K���k Esma Sultan, Sokullu Ne Yapmal�yd� adl� oyunlar�yla dikkati �ekmi�tir. Bu y�llar�n tarihsel konulu oyunlar yazan yazarlar� aras�nda, Faz�l Hayati �orbac�o�lu ( Koca Sinan), Mehmet Ak�n (Hikaye-i Mahmut Bedrettin) yer al�rlar.
Tarihsel konulu oyunlar yazanlarla birlikte de�i�ik konulu oyunlar�yla dikkati �eken yazarlar olarak O�uz Atay, Nezihe Araz, Sad�k �endil, Oktay Aray�c�, Din�er S�mer, �lker K�ksal, Ba�ar Sabuncu, Tar�k Bu�ra, Vasfi U�kan, Muzaffer �zg�, �smet K�ntay, Lale Oralo�lu, Sevgi Soysal, Refik Erduran,
Y�ld�r�m Keskin, Murathan Mungan, Macit Koper, Mehmet Keskino�lu ... gibi adlar� sayabiliriz.
Cumhuriyet d�neminin ilk y�llar�ndan ba�layarak oyun yazarlar�n�n ele ald�klar� konular g�zden ge�irilince roman ve �yk� yazarlar�yla aralar�nda bir ko�utluk dikkati �ekiyor.
Roman yazarlar�n�n �zerinde durduklar� konular�, sahneye koyduklar� oyunlar�nda ele alan yazarlar, iletilerini topluma canl� olarak veriyorlar.
�zet
Cumhuriyetin ilk y�llar�nda ulus�uluk y�n� a��r basan idealist oyunlar yaz�l�r. 1930'lu y�llarda Osmanl� �mparatorlu�u'nun y�k�l�� nedenleri, Anadolu'daki uyan��, mitoloji ve evrensel konular i�lenir. 1940'l� y�llarda aile yap�s�, idealizm ile paran�n g��� aras�ndaki �at��malar ele al�n�r.
1950-1970'li y�llarda yazar say�s� artar. Buna ko�ut olarak konu �e�itlenir. Kimi yazarlar birey sorunlar�ndan toplumsal sorunlara ge�i� yaparken; kimi yazarlar toplumsal sorunlardan ki�iye inerler, bir ���nc� k�me evrensel sorunlar� ele al�r. E�itim ve sorunlar� �n plana ��kar. Ku�aklar aras� ve kentli k�yl� aras� e�itim fark�ndan do�an �at��malar i�lenir. Ebeveyn-�ocuk, kad�n-erkek, a�a�-k�yl�, imam-muhtar-��retmen ili�kileri i�lenir. B�ylece toplumdaki bozukluklar�n temelinde; bireyin bilin�sizli�inin, bilin�li olanlar�n da sorumluluktan ka�malar�n�n yatt��� vurgulan�r.
1970'ten sonra 12 Mart olay� buna ba�l� olarak T�rk tarihini yeniden g�zden ge�irme, i��i sorunlar�, Almanya'ya gidenlerin k�lt�r �at��malar�, Almanya'da yeti�mekte olan birinci, ikinci ku�ak sorunlar� i�lenir.
Yazar: Prof. Dr. Olcay �NERTOY
De�erlendirme Sorular�
1.��"1940'l� y�llarda tiyatro eserlerinde aile yap�s� i�lenmi�tir."� A�a��daki bilgilerden hangisi tiyatro oyunlar�nda ��z�len aile yap�s�na ��z�m� i�erir?
A.� De�er yarg�lar� de�i�mi�tir, aileler bunu kabul etmeli,
B.� Ku�ak �at��mas� vard�r, iki ku�ak ayn� evde bar�nmamal�,
C.� Osmanl� k�lt�r� ile Cumhuriyet k�lt�r� kar��t�r�lmamal�,
D.� Aileler maddi de�erlere de�er vererek yanl�� yollara sapmamal�,
E.� Aile daha kurulu�unda sa�lam temellere oturtulmal�d�r.
2.��Osmanl� �mparatorlu�u'nun Tiyatro oyunlar�nda irdelenmesinin 1950'li y�llara kalmas�n�n nedeni ne olabilir?
A.� Tanzimat�n anca yorumlanmas�,
B.� Demokrasinin getirdi�i �zg�rl�k ortam�n�n de�erlendirilmesi,
C.� Osmanl� hanedan�ndan ki�ilerin edebiyatla u�ra�mas�,
D.� Bilimsel Ara�t�rmalardaki ilerlemelerin edebiyat��lara etkisi ve ara�t�rmac� yazarlar�n artmas�,
E.� Okur-yazar izleyici say�s�n�n artmas�.
3.�Cumhuriyet d�nemi T�rk tiyatrosunda toplumda kad�n�n yerini ilk defa sorgulayan yazar hangisidir?
A.� Cevat Fehmi Ba�kurt
B.� Ahmet Muhip Dranas
C.� Haldun Taner
D.� Naz�m Kur�unlu
E.� Orhan Asena
Yararlan�lan ve Ba�vurulabilecek Kaynaklar
Aky�z, Kenan. Modern T�rk Edebiyat�n�n Ana �izgileri I.And, Metin. Cumhuriyet D�nemi T�rk Tiyatrosu, 50. Y�la Arma�an 1973, 60. Y�la Arma�an 1983.
Aray�c�, Oktay. Rumuz Goncag�l, 2. Bas�m, �stanbul: 1976.
Kurdakul, ��kran. �a�da� T�rk Edebiyat�, 4 Cilt, �stanbul: 1992.
Necatigil, Beh�et. Edebiyat�m�zda �simler S�zl��� 13. Bask�, 1989.
Necatigil, Beh�et. Edebiyat�m�zda Eserler S�zl���.
Oktay, Ahmet. Cumhuriyet D�nemi Edebiyat�, (1923-1950), 1993.
�nertoy, Olcay. Cumhuriyet T�rk Roman ve �yk�s�, �� Bankas� K�lt�r Yay�nlar�, Ankara, 1984.
�zk�r�ml�, Atilla. T�rk Edebiyat� Ansiklopedisi, 4 Cilt 1982. 4. Bask�, 1984.
Tuncer, H�seyin. Me�rutiyet D�nemi T�rk Edebiyat�, Cumhuriyet D�nemi T�rk Edebiyat� I, II, 1996.
�nl�, Mahir. �mer, �zcan. Yirminci Y�zy�l T�rk Edebiyat� I (1900-1923), 1987, II (1923-1949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-19), 1991.
Yazı kaynağı : www.turkedebiyati.org
1923-1950 Yılları Cumhuriyet Dönemi'nde Tiyatro I 1923-1950 Arası Tiyatro
“1923-1950 Yılları Cumhuriyet Dönemi’nde Tiyatro” hakkında bilgi vermeden önce biraz eskiye gitmekte fayda var. Modern tiyatronun bizdeki başlangıcı Tanzimat Dönemi’ne rastlar. Şinasi ilk modern tiyatro eserini yazar bu dönemde yazmıştır: Şair Evlenmesi. Namık Kemal’in yine bu dönemde yazdığı Vatan Yahut Silistre adlı tiyatro sahnelenen ilk Türk tiyatrosu olmuştur. Tanzimat’tan sonra tiyatrodaki gelişimler sınırlı kalmıştır.
Cumhuriyet ile birlikte birçok türde olduğu gibi tiyatro alanında da önemli değişimler ve gelişimler gözlenmektedir. Cumhuriyet Dönemi’nde Türk tiyatrosu modern bir çizgiye kavuşmakla birlikte daha da olgunlaşarak çeşitlenmiştir.
Bu dönemde tiyatro türündeki gelişimler şu şekilde sıralanabilir:
1923-1950 Yılları Cumhuriyet Dönemi’nde Tiyatro
→ 1923’te Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle Türkiye’de siyasi, ekonomik, düşünce ve sosyal alanlardaki gelişimlerle birlikte uygarlığın bir gereği olarak tiyatroya ayrıca önem verilmiş, bu durum tiyatroda hızlı bir gelişimi sağlamıştır.
→ 1914 yılında kurulan ve daha sonra tiyatro topluluğuna dönüşen Dârülbedâyi, toplumda tiyatro bilincinin oluşmasını, oyun yazılmasını, sahnelenmesini sağlamış ve 1931 yılında İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatroları adını almıştır.
→ 1927 yılında Dârülbedâyi’nin başına geçen Muhsin Ertuğrul yapmış olduğu çalışmalar ve tiyatroya olan destekleriyle modern Türk tiyatrosunun sağlam temellerinin atılmasını sağlamıştır.
→ Bu dönemde tiyatro binalarının yapılması, tiyatro topluluklarının oluşturulması, Batı tiyatrosunun yakından takip edilmesi, oyunculuk eğitimlerinin verilmesi, gazete ve dergilerde çıkan tiyatro yazılarıyla bu türde önemli gelişimler yaşanmıştır.
→ Cumhuriyet Dönemi’nin ilk yıllarındaki tiyatroda daha çok Türk tarihi ve efsanevi konular olmak uluşçuluk fikri ağır basmıştır. Bununla birlikte değerlerin değişmesi başta olmak üzere toplumsal konular ve ruhsal bunalımlar işlenmeye çalışılmıştır.
→ Tarihi, efsaneleri ve masalları ön plana çıkararak Türk ulusunu ve yurdunu sevdirmeye çalışan anlayıştaki tiyatronun etkileri 1933’e kadar sürmüştür. Bu anlayışta yazılan eserlerin bazıları ise şunlardır: Faruk Nafiz Çamlıbel’in Akın, Özyurt, Kahraman; Yaşar Nabi Nayır’ın Mete; Necip Fazıl Kısakürek’in Sabır Taşı, Tohum; Behçet Kemal Çağlar’ın Çoban ve Attila adlı eserleri.
→ 1940’lı yıllarda Ankara kurulan Devlet Konservatuvarı ilk mezunlarını vermekle birlikte tiyatroda gelişim yaşanmış, şehir tiyatroları etkisini arttırmış ve özel tiyatrolar yurdun birçok yerinde oyun sergilemeye başlamıştır.
→ Batı tiyatrosu yakından takip edilmiş ve oradaki teknikler ile gelişimler tiyatromuza uygulanmıştır.
→ Cumhuriyet Dönemi’nde tiyatronun kurumsallaşmasıyla oyun yazarlığı da ön plana çıkmıştır.
→ Cumhuriyet’in ilk yıllarında yazılan tiyatrolarda daha çok Osmanlı toplumun modernleşmesi sırasında yaşanan sıkıntılar, toplumsak aksaklıklar, ahlaki çöküntüler eleştirel bir gözle ele alınmıştır.
→ Reşat Nuri Güntekin’in Yaprak Dökümü ile Ahmet Kutsi Tecer’in Köşebaşı adlı oyunları Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki geçiş sürecini ele alan başarılı tiyatro eserleri olmuştur.
→ Bu dönemde ağırlıklı olarak komedi ve dram türünde tiyatrolar yazılmıştır.
→ Nazım Hikmet Ran, Necip Fazıl Kısakürek, Vedat Nedim Tör gibi isimler aşırı derecede bunalım içindeki duygulu kahramanların oyunun merkezinde olduğu eserler yazmıştır.
Yazı kaynağı : www.edebiyatciyim.com
Yorumların yanıtı sitenin aşağı kısmında
Ali : bilmiyorum, keşke arkadaşlar yorumlarda yanıt versinler.